19 marca br. obchodzimy 470. rocznicę założenia miejscowości Jeżowe. Na kartach historii zapisały się zarówno czasy zniewolenia, niedostatku, dobrobytu, jak i rozwoju gospodarczego.Ten wyjątkowy jubileusz nie tylko skłania do refleksji nad minionymi dziejami, lecz także podkreśla znaczenie miejscowości dla naszego dziedzictwa kulturowego.
Takie były początki historii i tradycji Jeżowego, która trwa po dzień dzisiejszy. Dzięki decyzji króla Zygmunta Augusta, ale przede wszystkim staraniom naszych przodków dzisiaj możemy funkcjonować i żyć w naszej Małej Ojczyźnie.
𝐙𝐚𝐫𝐲𝐬 𝐡𝐢𝐬𝐭𝐨𝐫𝐢𝐢 𝐨𝐛𝐬𝐳𝐚𝐫𝐮 𝐠𝐦𝐢𝐧𝐲:
Najwcześniej datowana miejscowością na terenie obecnej gminy Jeżowe jest miejscowość Jeżowe. Przywilej na lokowanie wsi Jeżów wraz wójtostwem otrzymał Stefan Czcibor z Dobaniewic Dobaniewski od króla Zygmunta II Augusta na Sejmie Walnym w Lublinie dnia 19 marca 1554 r. Dokument zezwalał na lokowanie wsi Jeżów wraz z wójtostwem między wsiami Kopki i Przędził, leżących w starostwie sandomierskim, w miejscu zwanym Jeżów albo Topola, nad rzeką Przędził. Nowo lokowanej wsi król dał możliwość wykarczowania 30 łanów, wzniesienia młyna wolnego od obciążeń z corocznych dochodów, wolnej karczmy, założenia trzech barci w borze oraz swobodnego karczowania lasów królewskich. Wójtostwo powierzono Stefanowi Czciborowi. Mieszkańcom zostało nadane prawo magdeburskie, zostali oni wyjęci spod sądownictwa urzędników królewskich, sądzeni mieli być przez wójta odpowiadającego przed królem. Mieszkańcy zostali na 10 lat zwolnieni od wszelkich opłat i powinności. Dnia 21 maja 1603 r. erygowana została przez biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego parafia w Jeżowie, wyposażył ją Król Zygmunt III Waza, beneficjum oraz kaplicę ufundował wojewoda poznański i sandomierski Hieronim Gostomski. Tym samym Jeżów został wyłączony z parafii w Rudniku. Nową parafię tworzyły wsie Jeżów i Kamień. Oprócz parafii w Jeżowie funkcjonował również folwark. Jeżów oraz okoliczne wsie (Kamień, Słup Maziarnia, Cholewiana Góra z Pogorzałką, Jata, Jabłoń – Sójkowa, Zalesie, Cisowa Góra, Piorunka alias Nawsie) w okresie I Rzeczypospolitej miały status wsi królewskich, tworzyły tzw. dobra jeżowskie. Sytuacja mieszkańców dóbr królewskich była lepsza od ludności zamieszkującej dobra szlacheckie. Prawa i przywileje szlacheckie zwiększające pańszczyznę i inne obciążenia nie były stosowane w królewszczyznach. Dobra jeżowskie należały do kasztelanii sandomierskiej, później do powiatu sandomierskiego, województwa sandomierskiego diecezji krakowskiej. Po rozbiorach dobra te weszły w skład dóbr kapituły sandomierskiej. Następnie cesarz Józef II utworzył z królewszczyzn Puszczy Sandomierskiej dominia. Dobra jeżowskie znalazły się w Dominium Kameralnym Sandomierskim, klucza Nisko diecezji przemyskiej. Przejęte na skarb państwa wsie królewskie stały się wsiami rządowymi, a lasy królewskie lasami skarbowymi. Rząd sprzedał lasy hrabiemu Eugeniuszowi Kińskiemu i Głównemu Łowczemu Karolowi Reichenbachowi. Na terenie dóbr kameralnych sandomierskich prowadzona była (podobnie jak w pozostałych dawnych dobrach królewskich przekształconych na kameralne) przez władze austriackie akcja kolonizacyjna, w wyniku której na gruntach Jeżowego (1783 r.) i Jaty (1783 r.) powstały osady złożone z ludności niemieckiej wyznania katolickiego i protestanckiego. Wiek XIX w. przyniósł stabilizację i umiarkowany rozwój Jeżowego i wsi znajdujących się w oddziaływaniu Jeżowego. Okoliczni mieszkańcy angażowali się na miarę swoich możliwości we wspieranie działalności patriotycznej. Z pomocą duchowieństwa organizowano broń i środki finansowe dla powstańców styczniowych. Mieszkańcy dostrzegali konieczność, jaką stawała się edukacja. W 1856 r. w Jeżowem powstała pierwsza szkoła, początkowo jednoklasowa, mieszcząca się w organistówce. Z biegiem lat szkolnictwo na terenie Jeżowego rozwijało się: w 1872 r. powstał pierwszy budynek szklony z prawdziwego zdarzenia, w 1892 r. szkoła w Jeżowem miała już 4 klasy, a w 1909 r. lekcje odbywały się w murowanym gmachu szkolnym. Dbałość o edukację wykazywali również mieszkańcy Cholewianej Górny. Pierwsza szkoła powstała tam już w 1862 r. Pod koniec XIX w. na terenie Jeżowego i okolicznych wsi rozwijał się prężnie ruch ludowy. Z terenu Jeżowego wywodzili się wybitni lokalni jego działacze. Wiek XIX to również stały wzrost liczby ludności. Dane pochodzące z końca XIX w., a odnoszące się do liczby ludności zamieszkującej parafię w Jeżowej podają, że zamieszkiwało ją 10025 rzymskich katolików, 536 protestantów i 315 wyznawców religii mojżeszowej. W tamtym okresie parafia należała do diecezji przemyskiej, a w jej skład wchodziło 8 miejscowości. W czasie I wojny światowej wszyscy zdolni do służby mężczyźni zostali powołani do wojska. W 1914 r. zostali wysiedleni mieszkańcy Zalesia i części Jeżowego. W gospodarstwach kwaterowały żołnierze austriaccy, węgierscy i bośniaccy. W 1915 r. na terenie Jeżowego i okolicznych wsi toczyły się działania wojenne. W wyniku tych działań ludność Jeżowego i okolic doznała znacznych strat. II wojna światowa i okupacja niemiecka to dla mieszkańców gminy Jeżowe prześladowania, przymusowe roboty i masowe wysiedlenia ludności w 1941 r. z następujących miejscowości: Cholewiana Góra, Jata, Jeżowe, Nowy Nart, Pogorzałka, Sójkowa, Stary Nart i Zalesie. W wyniku tej akcji wysiedlona ludność została pozbawiona całego dorobku życiowego, często gromadzonego z wielkim trudem przez pokolenia. Oporni usuwani byli ze swoich posiadłości siłą przez ukraińskich nacjonalistów w służbie niemieckiej. Wysiedlone tereny zostały zajęte pod poligon Truppenübungsplatz Luftwaffe Gorno. Po zakończeniu wojny wysiedlona ludność powróciła do swoich miejscowości. W czasie wojny na terenie Jeżowego i okolicy stawiano również czynny opór okupantowi, działały komórki konspiracyjne takich organizacji jak Bataliony Chłopskie, Związek Walki Zbrojnej przekształcony następnie w Armię Krajową, „Roch”. Po wojnie zasłużeni działacze ludowi, prowadzący również działalność konspiracyjną byli represjonowani przez komunistyczny aparat władzy. Okres powojenny był czasem odbudowy zniszczeń oraz rozwoju. Na terenie Jeżowego rozwinęła spółdzielczość, w 1945 r. założono Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska oraz Spółdzielnia Kółek Rolniczych. Ponadto rozwinęło się szkolnictwo, działały min. Zasadnicza Szkoła Metalowa, Zasadnicza Szkoła Odzieżowa, Zasadnicza Szkoła Rolnicza. Od 1994 r. funkcjonuje Liceum Ogólnokształcące oraz Zespół Szkół w Jeżowem.
Źródło: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Jeżowe na lata 2016 - 2019.
